facebook

“Fraaie historie ende al waer,
Mag ik u tellen, hoort er naar.”
- Karel en de Elegast (~1270)

Hoe oud is de Gemma eigenlijk? Een eenvoudige vraag, maar het antwoord erop is wat complexer. Wat wel gelijk duidelijk is, is dat de historie meer dan een halve eeuw geleden van start ging.

De historische context

Geologie wordt in Nederland op verschillende universiteiten onderwezen. De steenkoolmijnen, de gaswinning, maar ook de voormalige overzeese gebiedsdelen zorgden voor een constante toestroom van studenten. Er is in Nederland een heuse vulkaan, “onze zuidwalvulkaan”, in de diepte van de waddenzee. Hij spuugde meer dan 100 miljoen jaar geleden voor het laatst as uit, en rust nu onder een bedje van 2 km gesteente. Tegenwoordig staat er een boorplatform bovenop.

gea logo

Al deze aandacht leidde vanaf 1964 langzaam maar zeker tot de oprichting in 1970 van de Stichting Geologische Activeiten (“Stichting GEA”), met werkgroepen over het hele land. Ook heden zijn er nog omstreeks tien van deze groepen actief.

Hoewel Nederland dus wel een geologenland is, is het geen edelstenenland. We hebben nauwelijks plaatsen waar edelstenen in de natuur te vinden zijn. Sommige slijpers weten weliswaar zeer fraaie producten te maken van het grind uit de grindgaten aan de Maas (“Maasagathen”), maar dit is toch allemaal van het buitenland onze richting uit komen rollen. Tezamen met de calvinistische inslag is het showen van stenen nooit echt uitbundig geweest. Het eerste Nederlandse standaardwerk "De edel- en sierstenen" dateert uit 1938. De auteur is J. Bolman, hoofd van het Nederlands Edelsteenkundig Laboratorium in Hilversum. In de periode 1978 tot 1993 hadden we zelfs een heuse hoogleraar in de Gemmologie, maar hij moest in zijn afscheidsrede toch concluderen dat het niet helemaal geworden was wat hij vooraf had gehoopt. In de jaren negentig zijn diverse verenigingen opgericht, zoals het Gemmologische Gilde Nederland (in 2010 voegde het Nederlands Genootschap van Edelsteenkunde zich daarbij), en later de Nederlandse Vereniging van Edelsteenkundigen.

De internationale FEEG-opleiding wordt gegeven bij de vakschool Schoonhoven. De Engelse opleiding van de Gem-A heeft een rondreis langs verschillende lesgevers in Nederland gemaakt, te beginnen bij het eerder genoemde laboratorium in Hilversum, om nu in Leiden onder de vlag van Naturalis te worden gegeven.

Een andere plek waar (in het begin) vooral amateur-gemmologen samen kwamen, en nog steeds komen, is ontstaan uit een werkgroep van de eerdergenoemde GEA in Amsterdam. Dit verhaal is de geschiedenis van deze groep.

Het ontstaan in 1973

In Amsterdam maakt Henny Coomans deel uit van de GEA. In 1971/1972 besluit de dan 43 jarige Henny om een cursus edelstenen te gaan geven, en zet daartoe een annonce in de gea, het blad van de GEA. Voor die eerste cursus, die start in 1972, komen tien aanmeldingen binnen. De locatie is een zaaltje met een aantal tafels en er stonden twee microscopen, herinnert een van de deelnemers zich nog. De cursus was toen nog gratis. Het moet een goede en inspirerende cursus zijn geweest, want na afloop willen de deelnemers doorgaan met edelstenen. Zo ontstond in 1973 formeel een werkgroep onder de vlag van de GEA, en waren de maandelijkse bijeenkomsten en de jaarlijkse cursus gemmologie een feit. Henny Coomans is de onbetwiste leider van het geheel, en Lilian Jansen (mw. Jansen in die tijd) verzorgt het secretariaat. De samenkomsten vinden plaats op locaties die Henny Coomans op persoonlijke titel weet te regelen. In 1974 moet de werkgroep natuurlijk een naam krijgen, dat wordt: “werkgroep edelstenen GEMMA”.

Dr. Henny E. Coomans

Henny Coomans 

Schelpenman Henny Coomans, officieel hoofd afdeling Mollusken van het Zoölogisch Museum Amsterdam, was van beroep maritiem bioloog. Hij was iemand die van mooie dingen hield, vandaar zijn liefde voor edelstenen. Een veelzijdig man, zoals u hier kunt lezen. Hij nam de gemmologie als hobby ook bijzonder serieus, getuige de anekdote van Jaap Bos over de houding ten aanzien van het blaadje/tijdschrift:

“Toen we net begonnen met het Gemma-tijdschrift moest je zorgen dat je niet in de buurt van Henny Coomans het woord 'blaadje' gebruikte, als in 'Is er al genoeg kopij voor het blaadje?'. Je werd dan streng door hem gecorrigeerd; 'wij hebben geen blaadje, wij hebben een tijdschrift'.” 

De 70-er jaren

Er zijn nog geen computers of tekstverwerkers, dus eventuele syllabi, of begeleidend materiaal moet worden uitgetyped en daarna door mw Jansen door de stencilmachine worden gehaald. Een voorbeeld hiervan uit januari 1974 ziet u hier. De wetenschappelijke achtergrond via de GEA is duidelijke voelbaar.

De “causerie” over loupe en microscoop van dhr. Gerlach  bevat de volgende volzin: “Een theorie is, dat licht een driedimensionale zich langs een denkbeeldige rechte lijn transversaal voortplantende electro-magnetische golfbeweging is afkomstig van de zon”, om te vervolgen met “Al het eventueel onbegrijpelijke hierin mag U direct naast zich neerleggen, indien U alleen maar even wilt onthouden, …”. Ik weet niet of dit soort teksten gemeengoed waren in die tijd, ergens lijkt het uit een tijdperk lang geleden, maar ik was zelf in 1974 een middelbare scholier. Het klinkt voor mij ook wel weer erg vertrouwd.

De oorsprong en de link met de geologie en mineralogie spreekt ook uit deze syllabus uit 1978 over verzamelaarstenen.

In 1977 wordt Bart Krijger (van Siebel in Den Haag) vice-voorzitter. Henny Coomans was bevriend met Piet Zwaan, en die weer met Bart. Piet Zwaan zelf wordt in 1978 bijzonder hoogleraar gemmologie. Joris Höfelt is in deze periode bij de Gemma betrokken geraakt, en is nog steeds actief lid van onze vereniging. Hij assisteerde bij de praktijklessen, en de determinatiestand op de gea-beurs.

Tenslotte wil ik het voorbeeld uit 1978 niet onthouden, waar Henny de werking van de refractometer uitlegt.

De 80-er jaren

In 1982 zijn er maar liefst 26 cursisten, het grootste aantal ooit (totdat Zoom uit nood geboren in 2021 zijn intrede doet). In deze jaren gaan ook Chris en Jenny Korf een belangrijke rol spelen. Chris als penningmeester, en in 1988 neemt Jenny het secretariaat over van Lilian Jansen. Lilian wordt bij die gelegenheid benoemd tot eerste erelid van de werkgroep. In 1987 vinden de verenigingsavonden plaats in een zaal van het Zoölogisch Museum van de Universiteit van Amsterdam op de Mauritskade.

In 1984 geeft Bart Krijger een lezing over waardebepaling, samen met een uitgebreide syllabus. Waardebepaling blijft binnen de gemmologie een heikel onderwerp. In de inaugurele rede van Piet Zwaan stelt deze onder meer: “De gemmoloog dient zich wel te distantiëren van uitspraken over de handelswaarde van edelstenen”. De syllabus geeft een mooi inkijkje hoe tegen de waarde van een groot aantal stenen in die periode werd aangekeken, kijk het voor de aardigheid eens door. U kunt dan voor uzelf bepalen in hoeverre edelstenen op de lange termijn een goede belegging hadden gevormd.

George Edwards is vanaf deze periode de instrumentenmaker van de vereniging. Hij vervaardigt zelf gemmologische apparatuur waarvan enkele onderdelen nog steeds in gebruik zijn.

De 90-er jaren

De jaren negentig beginnen met de overdacht van het vice-voorzitterschap van Bart Krijger aan Piet Kruizinga. Piet is een arts die na zijn pensioen volledig in de edelstenen duikt. Hij volgt onder meer de edelsteencursus in Idar-Oberstein bij de DGEMG, Zijn relaas daarover leest u hier.

In 1993 gaat een grote droom van Henny Coomans in vervulling. Het tijdschrift Gemma ziet het levenslicht met de eerste uitgave. De intentie is het minstens drie keer per jaar er een uit te geven. Dankzij dit blad is er over de geschiedenis wat meer informatie beschikaar.
Henny nam de Gemma bijzonder serieus:

“Henny trad uiteraard op als hoofd-corrector voor het tijdschrift. Daar was hij heel streng en minitieus in, soms wel erg streng. Dan vielen er woorden als 'komma-neuker', maar dat wierp hij verre van zich; 'de corrector van mijn boeken kon zelfs het verschil tussen een normale komma en een cursieve komma zien, dat noem ik pas komma-neuken'.” (Jaap Bos)

In 1993 gaat Piet Zwaan met emeritaat en geeft een wat negatief beeld over de gemmologie in Nederland, Dat leidt bij Henny tot een ietwat gepikeerde reactie in zijn tijdschrift. Een beetje gelijk had Henny wel. De werkgroep heeft op dat moment via de jaarlijkse cursussen in totaal 300 personen opgeleid, en de groep zelf bestaat uit omstreeks 40 leden. De cursus was inmiddels niet meer gratis, de kosten waren fl 110 voor de theorie, de praktijk fl 100.

In 1994 gaat Henny zelf met pensioen. Voor al zijn activiteiten ontvangt hij in 1996 de zilveren anjer. De energie wordt nu onder meer gericht op een edelsteenkwis voor de decemberbijeenkomst. De vragen waren niet bijzonder eenvoudig, wat denkt u van:

“Welke van de volgende mineralen zijn ontleend aan de aardrijkskunde (zet er een streep onder). en welke zijn genoemd naar personen (omcirkel ze)?

Andalusiet - Alexandriet - Benitoiet - Danburiet - Goethiet – Gosheniet - Hiddeniet - Kunziet - Smithsoniet - Spessartiet – Turkoois - Uvaroiet - Willemiet - Zoisiet.”.

Deze kwissen heeft hij 5 jaar gehouden, tot 1998.

In 1996 gaan een aantal leden op edelsteenreis naar Thailand. Het bladontwerp wordt uitgevoerd door Rob van Biene, die in 1999 veel te vroeg overlijdt. Hij wordt opgevolgd door Eric Weder.

In 1999 wordt Ado Darley penningmeester, en vult Chris Korf de tijd die nu voor hem vrijkomt deels met het vice-voorzitterschap, dat hij overneemt van Piet Kruizinga. Behalve vice-voorzitter geeft Chris, samen met Jenny en Henny, ook nog steeds de praktijkcursus.

Voor de eeuwwisseling houdt de werkgroep een enquete onde de leden. Wat er uitkomt is dat men toch wel wat behoefte heeft aan “lichtere” artikelen, en een wat minder schoolse omgeving. Ook de werkgroep edelstenen GEMMA ontkomt niet aan de cultuurverandering die zich aan het voltrekken is. Op mineralenbeurzen was het van oorsprong volledig verboden synthesen aan te bieden, op straffe van verwijdering, maar dat verandert ook met de tijdgeest mee (me verteld door een anoniem te blijven handelaar, dus mogelijk een beetje apocrief).

De Zeroos

Dat de werkgroep ook met de tijd gaat blijkt in oktober 2000. William Wold presenteert de eerste website. Ook op andere plekken doen de visuele hulpmiddelen van zich spreken, In 2002 wordt de gemma deels in kleur. Dat wil zeggen, na het stencilen worden in de gemma’s stuk voor stuk gekleurde plaatjes geplakt. Chris Korf (inmiddels 80 jaar) stopt in 2002 met zijn vice-voorzitterschap, maar blijft wel redactielid. Reiner Gerbig volgt hem op.

voorkantnieuwesyllabus

2005 markeert de geboorte van een totaal vernieuwde syllabus voor de cursus. Deze is door Tom Peters en Henny Coomans volledig vernieuwd opgezet, en wordt tot vandaag nog steeds, na enkele aanpassingen, gebruikt. In dat jaar neemt Johan van ‘t Leven de vormgeving van de gemma over. Johan is geen lid, maar een persoonlijke vriend van Henny.

Henny en Jaap, december 2008.

De praktijkcursus wordt in deze jaren door Henny en Jaap gegeven.

In 2008 is Henny Coomans 35 jaar voorzitter van “zijn” werkgroep. In december 2008 draagt hij het voorzitterschap over aan Tom Peters. Henny wordt erelid. Jenny Korf en Piet Kruizinga zijn bestuurlid, Marc Hansenne neemt de taak van vice-voorzitter op zich en voegt zich bij het cursusteam. Leone Langeslag vormt het redactiesecretariaat. De cursussen worden in 2009 voor de eerste keer op de VU gegeven.

2011

In dit jaar verandert de werkgroep edelstenen GEMMA in de zelfstandige Vereniging Gemma. De onduidelijke bevoegdheden van het nieuwe bestuur van de werkgroep ten opzichte van de Stichting GEA irriteerden. Bovendien was er verschil van mening over financiële zaken en hoe de verslaglegging moest worden gedaan. Kortom, een ouderwets gevalletje “spel en de knikkers”. Begin 2011 is er een ledenvergadering geweest, wat uitmondde in de oprichting van de vereniging op 24 juni 2011. Bewijs vind u hieronder. Uiteindelijk was er sprake van een minnelijk scheiding tussen de partijen.

geboortevereniging

Geboortebewijs van de vereniginggemma op 24 juni 2011.

Een hoogtepunt dit jaar was de 50e, “diamanten”, Gemma.

Er is rondom dit jaar ook treurig nieuws. Een belangrijk deel van de “oude” garde overlijdt in deze periode. Lilian Straatman-Jansen, die van origine het secretariaat voerde, begin 2010. Henny Coomans op 13 oktober 2010, nog geen 12 dagen later gevolgd door George Edwards. Piet Kruizinga gaat hen na een lang ziekbed op 12 oktober 2013 gezelschap houden.

De tienerjaren in de twintig

Zoals het een echte vereniging betaamd blijven vanaf dit moment de bestuursposten minder lang bezet dan in de periode ervoor. Waarschijnlijk is het besturen van een vereniging toch zwaarder dan een werkgroep. De mutaties in het bestuur vindt u aan het eind van dit artikel.

Constanter was de bezetting van de redactie van de Gemma. Cyntha, Peter, Jaap en Leone in het begin, in 2017 vervangt Laetitia Cyntha in het team. Feitelijk is Cyntha sinds die tijd redactielid-op-de-achtergrond.

Het team wat de cursussen verzorgt bestaat uit maar liefst zeven personen: Tom als cursusleider voor de theorie, met docenten Laetitia, Leone en William. De praktijkcursus wordt eerst ingevuld door Jaap, Leone en Bart, later nemen Joris en Roel het werk van Jaap daarin over. De praktijkcursus is altijd leuk om te geven, in de woorden van Jaap: “Vooral de totale alfa's onder de cursisten waren zwaar onder de indruk van het kijken door een microscoop en het werken met een refractometer. Dan hoorde je wel eens een vergezaligde uitroep 'dit is het meest wetenschappelijke dat ik ooit gedaan heb'.”

Nu we toch namen aan het noemen zijn: najaar 2016 worden er drie ereleden benoemd: Chris en Jenny Korf, en Ado Darley.

gemma61

Er gebeurt in deze jaren weer veel. Elk jaar twee of drie full-color gemma-tijdschriften, In 2016 een excursie naar Idar Oberstein georganiseerd door Robert Merckens, en in 2017 wordt het instrumentarium van de praktijkcursus vernieuwd. Wat blijft zijn nog enkele polaroscopen die ooit door George Edwards uit grijze plastic afvoerpijpen in elkaar zijn gezet.De decemberbijeenkomsten wijzigen van karakter. Van een bijeenkomst gericht op kennis naar een gezellige borrel en co. Onder leiding van veilingmeester Arjo worden er gemmologische voorwerpen geveild.

De website wordt vernieuwd in 2018, waarbij dankbaar gebruik is gemaakt van de actie die in 2016 was gedaan om alle gemma’s electronisch beschikbaar te hebben. De techniek was in 2018 weer wat verder, zodat de gemma’s zelf nu ook electronisch doorzoekbaar zijn.

Eind 2019 overlijden Chris Korf en Marjolein Kappers.

2020 tot heden

Het C-woord, we kunnen er niet omheen. En dan gaat het niet om een van de de 4C's van de diamanteigenschappen. De werkgroep begint in 1973, het jaar van de oliecrisis. De woorden van Joop den Uyl klinken 50 jaar later nog bijna fris in de oren:

"Wij zullen ons blijvend moeten instellen op een levensgedrag met een zuiniger gebruik van grondstoffen en energie. Daardoor zal ons bestaan veranderen. Bepaalde uitzichten vallen daardoor weg. Maar ons bestaan hoeft er niet ongelukkiger op te worden."

De coronaramp, waar we bij het schrijven van dit verhaal middenin zitten, trekt nu zijn sporen.

william zoom

In 2020 wordt voor het eerst de theoriecursus halverwege gestopt, om uiteindelijk via Zoom te worden afgerond. De praktijkcursus vervalt helemaal. Er is in het najaar nog slechts één bijeenkomst op een nieuwe locatie, het Noorddamcentrum in Amstelveen. Leden zitten onwerkelijk op grote afstand naar Peter Semrad te kijken.

Begin 2021 volgt de eerste online cursus via Zoom. Een groot aantal inschrijvingen, ook veel deelnemers uit België, dus internationaal.

Persoonlijk vind ik er vastigheid in dat de edelstenen die we zo bewonderen, zich er allemaal niets van aantrekken. Ik probeer dat voorbeeld te volgen.

Bestuursleden van de vereniging v/a 2011 

 

 Voorzitter 

 Secr.

 Penningmeester 

 Extra 1 

 Extra 2

 2011 

 Tom

 William 

 Tom

 

 

 2013

 ..

 ..

 Arjo

 

 

 2016

 William

 Tom

 ..

 Roel

 

 2018

 Dick

 Tom a.i. 

 ..

 ..

 Marieke 

 2019

 ..

 

 Leonie

 ..

..

 2020

 ..

 

 ..

 ..

 Henk

 

Verantwoording

Voor het samenstellen van deze historie heb ik gebruik gemaakt van de input van de volgende (oud-)leden, in alfabetische volgorde: Kees Bazuin, Jaap Bos, Joris Höfelt, Kees Hoving, Leone Langeslag, Tom Peters, Cyntha Slootweg, Peter Slootweg, en de verschillende schrijvers in de 68 Gemma’s.

Gedurende deze 50 jaar zijn er jaarlijks 6 tot 10 bijeenkomsten geweest. Helaas is daar weinig informatie van bewaard gebleven, met uitzondering van een paar syllabi uit de jaren 70 en 80, en de aankondigingen in de Gemma vanaf 2010. Om die reden komen ze in deze historie nauwelijks aan bod. Vanaf 2018 is van de meeste bijeenkomsten een (kort) verslag op de website verschenen.

Ikzelf ben pas vanaf 2018 lid. Bij de meeste gebeurtenissen was ik niet aanwezig. Mocht er nog iets missen, neem contact met me op.

Henk Rijneveld